Przegląd twórczości Ingmara Bergmana w "Muzie"

Już w najbliższą niedzielę poznaniacy będą mieli możliwość obcowania z wyjątkowym repertuarem filmowym. W „Muzie" zostanie zaprezentowanych kilka najważniejszych dzieł niekwestionowanego lidera kina autorskiego - Ingmara Bergmana.

Zobacz program>>

Podczas przeglądu zobaczymy między innymi dwie części tzw. trylogii milczenia powstającej w latach 1961-1963. W pierwszej z nich - „Jak w zwierciadle",  reżyser powraca do charakterystycznego dla jego twórczości „rodzinnego scenariusza" - jest to opowieść o pozornie bliskich sobie ludziach, którzy tak naprawdę są sobie obcy.

Chora na schizofrenię Karin, jej mąż Martin, jej brat Fredrik i ojciec David wybierają się wspólnie na małą wyspę do domku letniskowego. Jednak stan Karin stopniowo się pogarsza, a choroba staje się wielką artystyczną inspiracją dla Davida, niespełnionego pisarza. Tutaj pojawia się częsty w kinie Bergmana motyw artysty jako „wampira" wykorzystującego bliskich w celu wzbogacenia swej twórczości.

Ostatni element trylogii to „Milczenie" z 1963 roku. Głównymi bohaterkami filmu są siostry: Anna (Gunnel Lindblom) i Ester (Ingrid Thulin) oraz dziesięcioletni synek Anny Johan (Jorgen Lindstrom). Wyjeżdżają razem do nieokreślonego konkretnie, mrocznego, totalitarnego państwa gdzieś w Europie Wschodniej. Ów groźny obraz obcego kraju wynika z osobistej awersji reżysera do wszelkich podróży. Pobyt poza granicami kraju kojarzył mu się z utratą bezpieczeństwa. Intencją Bergmana było stworzenie w filmie emocjonalnej atmosfery, jaka towarzyszy konfrontacji człowieka z nieznanym światem.  „Milczenie" jest pierwszym filmem Bergmana, w którym kluczową rolę odgrywa postać dziecka. Staje się ono dla widza  medium, dzięki któremu poznajemy trudny świat obu sióstr - jego matki i ciotki.

W wielu swoich dziełach reżyser obficie korzystał z materii autobiograficznej. Nie inaczej było z „Milczeniem". W zamyśle Bergmana siostry symbolizują dwie przeciwstawne strony jego osobowości. Anna to ciało, Ester to dusza - stąd właśnie wynika bolesny, nieustanny konflikt między kobietami, którego rezultatem jest zupełna niemożność porozumienia. Można powiedzieć, że ostatnia część trylogii to utrzymana w poetyce snu, symboliczna opowieść o wiecznym konflikcie ciała/erotyzmu i duszy/umysłu.

Jeszcze przed premierą filmu w Szwecji wybuchł skandal obyczajowy związany z obecnym w nim, brutalnym jak na tamte czasy erotyzmem. Jednak właśnie dzięki medialnemu rozgłosowi, tak trudne i hermetyczne dzieło dotarło do ogromnej liczny widzów na całym świecie.

Filmem, który w dużej mierze koresponduje z „Milczeniem", jest „Persona" z 1966 roku. Tutaj także mamy do czynienia z kobiecymi bohaterkami, mającymi odzwierciedlać dwie strony osobowości reżysera. Główna postać to aktorka teatralna Elisabet Vogler (Liv Ullmann), która podczas jednego ze spektakli nagle milknie uświadamiając sobie absurd swej sytuacji. Psychiatra zaleca jej wyjazd na pewną wyspę pod opieką pielęgniarki Almy (Bibi Andersson). Pomiędzy silniejszą psychicznie aktorką a słabszą pielęgniarką zaczyna rodzić się specyficzna więź. Alma, zafascynowana osobą milczącej Elisabet,  nieustannie monologuje. Z czasem kobiety zaczynają wpływać na siebie destrukcyjnie, przejmując wzajemnie swoje lęki. Świetnie pomyślane przez Svena Nykvista, najsłynniejsze ujęcie filmu, gdzie widzimy oblicze składające się z dwu twarzy, doskonale odzwierciedla relację kobiet, które coraz bardziej się do siebie upodabniają. „Persona" jest niezwykłym filmowym eksperymentem, gdzie reżyser niemal całkowicie zrezygnował z fabuły na rzecz penetracji psychiki swych bohaterek.

W „Muzie" zobaczymy też „Szepty i krzyki" z 1972 roku. Tutaj również mamy do czynienia z autobiograficznymi odniesieniami - tym razem do okresu dzieciństwa i wielokrotnie wspominanego przez Bergmana, niedosytu matczynej miłości. Bo „Szepty i krzyki" to dzieło na wskroś kobiece. Umierającą Agnes (Harriet Andersson) odwiedzają dwie siostry, jednak mimo dobrych chęci nie potrafią jej pomóc - zagubione we własnych problemach i kompleksach. Odrobinę czułości potrafi jej okazać jedynie służąca Anna (Kari Sylwan). Bergman z bolesną szczerością opowiada o samotności człowieka wobec śmierci. Niezwykle istotną sferą tego obrazu są nagrodzone Oscarem zdjęcia Svena Nykvista, który za pomocą światła oraz kontrastowych barw bieli i czerwieni, stworzył malarskie kadry przywodzące na myśl twórczość Vermeera czy Rembrandta.

Podczas przeglądu w Poznaniu zobaczymy również tak ważne filmy Bergmana jak: „Tam, gdzie rosną poziomki", „Źródło", „Jesienna sonata".

Dominika Muszyńska
(dominika.muszynska@dlastudenta.pl)

Korzystałam z książki Tadeusza Szczepańskiego „Zwierciadło Bergmana".