Ondyna

Opera Hoffmanna pomimo wczesnej daty powstania wydaje się soczewką, skupiającą wszelkie romantyczne toposy i sfery - tak na poziomie literacko-teatralnym, jak muzycznym. Samo libretto z konfliktem pomiędzy światem istot nadprzyrodzonych i ludzi jest w pełni "romantyczne". Etyczna czy moralna ambiwalencja świata ludzkiego doprowadza do tragicznego końca. Główne motywy romansowe - miłość, wierność przeciwstawione lekkomyślności i zdradzie - mieszają się tu ze specyficznym kolorytem świata nierzeczywistego. Więź tego świata ze światem ludzkim jest jednak tak silna, że granice ulegają rozmyciu, co również należy uznać za cechę specyficznie romantyczną. Specyficznie romantyczna jest w Ondynie antynomiczność, widoczna na każdym niemal poziomie. Groźny Kühleborn, który jest w operze wcieleniem zła i demonizmu "mierzy się" z serafickim Heilmannem, reprezentującym wartości duchowe. Tajemnicza Ondyna, zawieszona między światem nadprzyrodzonym a rzeczywistym, ma w operze rywalkę w postaci Bertaldy. Nawet postacie drugoplanowe są w operze "podwójne": parze rybaków przeciwstawiona jest para książęca.

Pełna kontrastów - zarówno w obrazowaniu sprzecznych światów i namiętności, jak w swojej stylistycznej genezie jest muzyka Hoffmanna. Słychać w niej uwielbienie dla Mozarta - czasem twórcze, czasem poddańcze i naśladownicze - ale i estymę dla Schubertowskiej pieśni i protestanckiego chorału, Beethovenowskiej symfoniki i francuskich efektów rodem z grand opéra, melodyki włoskiego belcanta i wirtuozerii stylu brillant. Groźny śpiew Kühleborna przypomina chwilami Gluckowskie głosy wyroczni, a chwilami zbliża się zaś do głosu Mozartowskiego Komandora z Don Giovanniego. Nabożny śpiew Heilmanna raz kojarzy się z protestanckimi chorałami, raz z ariami Sarastra z Czarodziejskiego fletu. Romans Rybaka czy duety Undyny i Berthaldy to ludowe niemal pieśni zwrotkowe, a aria Berthaldy z III aktu przywodzi na myśl bohaterską arię Leonory z Beethovenowskiego Fidelia. Nawet jednak jeśli mistrz słowa nie zawsze czuje się w świecie dźwięków sobą, odwołuje się zawsze do najlepszych wzorców, a zdolność artystycznej mimikry jest u niego niezwykła.

Obok tych imitacji, echa starannego muzycznego wykształcenia Hoffmanna, są jednak w Ondynie elementy niemal nowatorskie. Uwertura zawiera najważniejsze motywy muzyczne całej opery, wśród których szczególnie silnie eksponowany w przebiegu dzieła jest groźnie brzmiący pierwszy motyw allegra. Konsekwencja w operowaniu motywami przypominającymi jest u Hoffmanna niezwykła i przyczynia się do spójności opery. W tym względzie Weberowski Wolny strzelec - sztandar operowego romantyzmu - niemal ustępuje Ondynie miejsca. Również muzyczne obrazowanie tajemniczych wodnych odmętów jest w Ondynie charakterystyczne, naznaczone specyficzną instrumentacją. Ulotne obrazy i nastroje raz zapowiadają igraszki elfów z Mendelssohnowskiego Snu nocy letniej, raz poetycki początek uwertury do Rossiniowskiego Wilhelma Tella. Te antycypacje świadczą o niezwykłej intuicji i wrażliwości twórcy: nie tylko najlepszego literata wśród kompozytorów, ale może także najlepszego kompozytora wśród literatów...